از جمله معارف الهى و تعاليم اسلامى دعا مى‏باشد كه در عرف عارفان به آن تضرع و انابه و در فارسى به آن «راز و نياز و توبه» گفته مى‏شود كه در اسلام از مهم‏ترين امور به شمار مى‏رود، و از سيرت انبياى و اوصيا و اولياء بر شمرده شده است، براى اهل عرفان لذيذترين لذت‏ها به شمار مى‏آيد، چرا كه: سخن گفتن دل داده است با دل‏دار، هم چنان كه قرآن و قرائت آن، سخن گفتن معشوق است با دل داده‏اش. پس دعا قرآنى است كه فرا فرستاده مى‏شود در مقابل قرآن كه كتابى است فرو فرستاده شده. امام حسين عليه السلام در دعاى عرفه فرموده است:

«يا مَن اذاق احبائه حلاوة المؤانسة؛[1]

اى آن كه شيرينى همدمى را به دوست دارانش چشانده است.»

و امام سجاد عليه السلام در مناجات محبين، صحيفه (ثانويه) فرموده است:

«الهى! من ذا الذى ذاق حلاوة محبتك فرام منك بدلا؛[2]

الهى كيست كه شيرينى دوستى تو را چشيده باشد و تو را با كس ديگرى عوض كرده باشد؟»

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 19

آن چه كه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه براى راز و نياز بايد زمينه‏هايى چيد تا قلب آماده گردد و زبان براى سخن گفتن به تكلم در آيد. اين زمينه‏ها و تمهيدات، همان آداب دعا هستند كه جريان عشق ورزى و مكالمه با معشوق را زيباتر جلوه مى‏كنند و بنده را به خداوند نزديك‏تر مى‏سازند. اين آداب بسيار دقيق و تجربه شده است كه از متن آيات و روايات استخراج شده است، بنابراين بايد قبل از دعا، در حين دعا و بعد از آن، معشوق را به صفات جمال و كمالش ستود و از نعمت‏هاى گوناگونى كه به ما عطا فرموده سپاس گذارى كرد و زبان به شكر او گشود، با اين شكر دائمى است كه دعا معنا و مفهوم مى‏يابد و آدمى از راز و نياز لذت مى‏برد. كيفيت تمجيد، ثناگويى، ستايش و قدردانى از خداوند در دعاهايى كه از اهل بيت عليهم السلام رسيده بيان شده است.

از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه:

«من قال ياالله يا الله عشر مرات، قيل له: لبيك ما حاجتك؟؛[3]

هر كس كه ده بار بگويد: «يا الله يا الله» به او گفته مى‏شود: بله؟ چه مى‏خواهى؟»

باز از آن حضرت روايت شده است كه:

«من قال يارب يا رب عشر مرات قيل له لبيك ما حاجتك؟؛[4]

هر كس كه ده بار بگويد: «يا رب يا رب» به او گفته مى‏شود: بله؟ چه مى‏خواهى؟»

يكى از در خواست‏هاى بنده از معبود، آمرزش گناهان است؟

از جمله دعاها، دعاى سحر مى‏باشد كه عارف سحرگاهان با خداى خود خلوت مى‏كند و به راز و نياز مى‏پردازد و در همه دعا خدا خدا مى‏كند همان گونه كه استاد

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 20

بزرگوارم حضرت امام رحمه الله مى‏فرمودند دعاى سحر، مسئول منه ندارد» يعنى فقط راز و نياز با خداست.

معنا ندارد عبداللَّه وقتى به در خانه خدا مى‏رود، چيزى از خدا بخواهد. او فقط بايد خدا خدا بگويد لذا در دعاى سحر عبد عارف به اسماء و صفات خداوند توجه دارد و در راز و نياز خود حضرت حق تعالى را به اسماء و صفاتش قسم مى‏دهد و گاهى پا فراتر مى‏گذارد و به مولاى خود خلوت مى‏كند و به ذات خداوند كه مستجمع جميع صفات، اسماء و كمالات است به نحو وحدت و به نحو عينيت نظر دارد تا از تكرار جملات دلنشين اين دعا لذت مى‏برد كه قابل توصيف نيست و اين از ويژگى‏هاى دعاى سحر است كه عارف تشنه آن است.

اميدواريم حضرت حق حلاوت راز و نياز با خود را به ويژه شيرينى دعاى سحر را به همه بچشاند و با اين دعا زمينه وصل و تقرب ما را فراهم سازد.